ULASIMAN-BATO

Ini an usa nga  herbal nga tanom nga kilala liwat sa tawag nga ulasiman-bato, ulasiman-ilahas, singaw-singaw, sida-sida, tagulinaw  at tangon-tangon sa iba-iba nga parte san Pilipinas. Kilala in liwat sa English o sayantipiko nga ngaran nga Peperomia Pellucida,  maing-gat nga dahon, nga baga la an sighot o banwa kit-on.

Usa in nga klase nga tanom na natubo sa mga hulos o mahudlom nga mga lugar, baga an kasing-kasing an porma sin dahon sin ngan maduga an mga sanga, ngan gudti nga ligdong sin an bukad. Puwede kaonon an dahon ngan sanga sini, nga ginagamit san kadam-an san paghimo san salad nga puwede liwat kaonon san hilaw.

Bulong sa:

- Rayuma, gout, hubag, samad, napaso nga panit, nagmamanas nga panit, punggod, sakit san ulo, sakit sa tiyan, problema sa bato, panhubag san mata, sakit sa but-ol, oro-oro, problema sa pantog, alta presyon ngan hiranat.

An Proseso:

Utanon:

- Hugasan san maupay antis lutoon ngan pwede liwat kaonon an dahon ngan sanga nga hilaw.

Inumon:

- Hugasan an dahon ngan sanga.

- Doblehon an kadamoon san tubig kesa kadamoon san ulasiman.

- Pakaladkaran

- Tapos pagkaladkad papiniton ngan saraan antis ibutang sa pitsel.

- Inumon san duha ka beses sa usa ka adlaw. Usa ka baso sa aga ngan usa ka baso sa gab-i.

Pamahid sa Panit:

- Hugasan ngan dikdikon an dahon ngan sanga ngan ipahid an pinakaduga sini sa apektadong nga parte san panit.

Para sa sakit san ulo.

- Hugasan an dahon, idangdang sa kalayo o baga ngan ilatag sa agtang.

TUBA TUBA

An tuba-tuba an usa nga tanom nga nakakabulong. An sayantipiko sin nga ngaran mao an Jotropha curcas, nga kilala sa Pilipinas nga nakakabulong san bun-og ngan sa mga nahilisa nga bukong-bukong.  Kolor pula sin an duga nga makukuha sa ugat ngan kolor asul an sa iya panit.  Ang usa nga dako nga gamit sini nga tanom an makukuha sa iya bunga nga puwede himoon nga alternatibo sa pagkalayo (biofuel).

Ini nga tanom an nadako tikang sa 1abot sa 8 ka metro o sobra pa, halagpad sin an dahon nga may lima nga kanto an porma, nga may kahalaparon nga maabot sa 5 ngadto 8 ka pulgada.

Bulong sa:

     - Bun-og

     - Nalisa nga bukong-bukong

Nano an Proseso:

1. Hugasan san maupay an dahon.

2. Pahiran san malimpyo nga dugnit para magmara dayon.

3. Magpabaga o magharing sa sadang nga kapaso.

4. Pahiran san gutiay nga lana san lubi an dahon (an iba nagamit efficascent oil) ngan idangdang sa baga.

5. Pakadangdang, ibutang an dinangdang nga dahon sa parte nga apektado.

6. Tahuban san panyo o malimpyo nga bendahe para kumapot an dahon san maiha sa panit nga apektado.

7. Balyo-an an dahon kun mamara na o uga na.

TAWA-TAWA

An Tawa-Tawa an usa nga klase san tanom nga nakakabulong nga kilala liwat sa ngaran nga gatas-gatas, o sa Samar pa danay liwat tawagon nga Sinaw-Sinaw. Euphorbia Hirta, an sayantipiko sin nga ngaran. Ini natubo sa kabanwahan, sa libong san aton mga balay, kadanawan ngan danay mahibilngan liwat sa mga kadalanan naton. Ini nga tanom an mayda mabarahibo nga dahon nga kadam-an san mga kadaan nga kalagsan nga Pilipino an ginkikilala in nga tanom nga usa nga epektibo nga bulong sa sakit nga dengue.

Pero naghatag kasalagdonan ngan impormasyon an DOH san mga nangagamit sin nga tanom san rason nga nagpapadamo kun in lugod sin platelets san dugo pero diri pangontra sa virus san dengue. Pero mayda iba nga seryoso nga karuyag madman kun makakabulig ba gud ini sa pagkontra san Dengue, nga an mga estudyante san UST – Faculty of Pharmacy an padayon nga nag-aaram hiunong sini nga tanom.

Gingagamit nga bulong kontra sa Dengue.

PROSESO SAN PAGGAMIT:

1. Hugasan an dahon san maupay.

2. Ibutang an mga dahon sa kaldero ngan butangan tubig nga doble san kadamoon san dahon.

3. Tapos pagpakaladkad, haonon ngan saraan, papiniton.

4. Painumon sa may sakit kada upat ka oras san duha ka base sa sulod san usa sa adlaw.

TANGLAD

Scientific name: Andropogon citratus DC.; Andropogon schoenanthus Blanco.; Andropogon flexuosus

Common name: Tanglad (Tagalog); Lemon Grass (English); Tanglad (Waray)

An tanglad an usa nga mahamot nga banwa nga kasagaran nga ginagamit nga pantanggal san langsa san mga pagkaon. Kilala in liwat nga panakot san paghimo san tsaa. An mga dahon sin an halagba ngan gin papalibutan san gudti nga tusok-tusok. Orihinal in nga nagtikang sa nasod san Sri Lanka, India ngan puro san Java, pero ordinary na in nga nahihikit-an na in biskin diin nga lugar dinhi sa Pilipinas.

NANO AN MGA SUSTANSYA NGAN KEMIKAL NGA PUWEDE MAKUHA SA TANGLAD?

May kapasidad in nga tanom paghatag san klase san lana nga pareho san lemon-grass oil, verbena oil, ngan Indian Molissa oil. Mayda in liwat methyl heptenone ngan terpenes. An dahon ngan ugat sin ay makukuhaan liwat san alkaloids, saponin, a-sitosterol, terpenes, alcohol, ketone, flavonoids, chlorogenic acid, caffeic acid, p-coumaric acid ngan asukar.

NANO NGA PARTE SIN NGA TANOM AN PUWEDE GAMITON NGA BULONG, NANO AN PROSESO?

Dahon. An dahon san tanglad an kasagaran nga ginagamit nga tanom-panbulong pinaagi san paglaga ngan pag-inom san ginlagaan sini.

Ugat. Sugad man pag-inom ginlagaan nga ugat san tanglad an puwede liwat makabulong san mga sakit.

NANO AN MGA SAKIT NGA PUWEDE MABULONG SAN TANGLAD?

1. Pag-uro-uro. Mag-inom san ginlagaan nga dahon san tanglad ngan haluan san dinikdik nga luya ngan 1 ka kutsara nga asukar. Makakabulig in san pagpapamara san mahulos nga pag-uro-uro.

2. Pagsakit san Tango. Inomon an ginlagaan san ugat san tanglad kun nagsisinakit an tango

3. Diri makaihi. Mag-inom san ginlagaan san ugat san tanglad para mabuligan an pag-ihi.

4. Pagsakit san surok-surok. Himoon nga tsaa ngan imnon an ginlagaan san dahon tikang sa tinadtad nga tanglad.

5. Pagsakit san Taludtod. Ighalo an lana san lubi sa lana nga makukuha sa tanglad, pinaagi san pagdikdik san dahon sini ngan ipahid sa masakit nga taludto.

6. Rayuma.  Pahiran san lana nga nakuha sa tanglad san pagdikdik san dahon sini.

7. Altapresyon. Painumon san tsaa nga tikang sa dahon san tanglad.

8. Pagsakit san ulo. Idangdang sa kalayo o dikdikon an dahon san tanglad nga itampos sa agtang. 

SAMBONG

Sambong (Blumea camphor, Ngai camphor sa English, Alibum, Alimon, Ayoban, Bukodkud, Dalapot, Gabuen, Gintin-gintin, Kambibon, Lalakdan san Visayas and Sob-sob, Subusub, Subsob sa Ilocos.)

Kilala sa sayantipiko nga ngaran nga Blumea balsamifera,  usa sa 10 nga tanom-panbulong nga ginkikilala san Kagawaran ng Kalusugan (DOH – Department of Health) san Pilipinas. Ini an usa nga anti-ulithiasis,  nakakabulig nga usa nga diuretiko, nga iggawas an sobra nga tubig ngan sosa (asin) sa lawas ngan nakakabulig liwat nga mabulong an may sakit sa bato. Gingagamit in liwat para mabulong an may sip-on ngan an pagpahamubo san hataas nga presyon san dugo. Kilala in liwat nga mayda kapasidad san Anti-diarrheic, Anti-gastralgic, Anti-diarrhea at Anti-spasm. Usa in liwat nga ginagamit sa pamparigos san bag-o nga nanganak, sa paglimpyo san samad.

Bulong an Dahon sa:

- Pagtunaw san bato sa pantog, pagmamanas, hataas nga presyon san dugo, rayuma, sip-on, hikab, bronchitis, UTI, sakit san tiyan, vermifuge, problema san pagginhawa, samad, nahubag nga ngalagngagan, uging san tiyan, hubag, Anti-diarrheic, Anti-gastralgic.

Tuyong dahon ginagamit nga sigarilyo:

-Sinusitis.

An Ugat sa:

- Hiranat

PROSESO:

Kun Inumon:

1. Hugasan san maupay an dahon ngan tiroson san gudti.

2. Ighalo an 2 ka baso san tubig sa 1 ka baso nga tiniros nga dahon.

3. Pakaladkaran sa sulod san 15 minutos sa kaserola nga waray takop.

4. Haonon, saraan ngan papiniton.

5. Mag-inom san 1/3 san baso, sa tulo ka beses sa usa ka adlaw.

Sa pagparigos:

1. Ibutang an 1 ka kabo nga malimpyo nga dahon sa usa nga kaserolang nga damo an tubig ngan pakaladkaran. Haonon.

2. Ighalo sa tubig nga gagamiton sa pagparigos, puwede liwat gamiton an dahon nga panludgod.

Kun Pantampos:

- Sa sakit san ulo, pug-an o rudoson an dahon ngan ihalo sa lana san lubi, ngan itampos sa agtang ngan sentido.

MAYABAS

An Mayabas an usa nga gutiay nga puno nga namumunga. An dahon ngan bunga sin an kilala ngan ginagamit nga bulong sa Pilipinas, ngan kinikilala in liwat san Department of Health kay san epektibo sin nga gamit. An Mayabas an kilala nga bulong nga Anti-Inflammatory, Anti-Microbial, Anti-Oxidant, Anti-Allergy, Antiseptic, Anti-Plasmodial, Anti-Diabetic, Anti-Genotoxic ngan bulong liwat sa ubo. An bunga sin in mayda bitamina C ngan bitamina A. Kasagaran in nga gingagamit nga pamparigos san bag-o nga panganak, san panlimpya san samad o pandanggas san ginturi pala.

Bulong an Dahon ngan Panit sa:

- Samad, paso sa panit, panlimpyo san baba, ubo, pamparigos san bag-o nga panganak, pampahamot san tubig nga pamparigo, panlimpyo ngan pandanggas sa bag-o nga ginturi, panhugas maselan nga parte san babaye, panhubag san gilagid, pagdugo san irong, ngan sakit san tango.

Gamit an Bunga nga:

- Makukuhaan san Bitamina C

- Utanon panluto

PROSESO:

Kun Inomon:

1. Upayon paghugas san dahon.

2. Ighalo an 1 ka baso nga dahon sa 3 ka baso san tubig.

3. Pakaladkaran sa sulod san 8 ngadto 10 minutos.

4. Haonon, saraan ngan papiniton.

- Igmumog kun para panlimpyo san baba

- Kun sa samad, igdanggas sa parte nga apektado, tulo ka beses sa usa ka adlaw

  (Sugad man liwat nga proseso san ginturi pala)

Kun sa Pamparigos:

1. Magbutang san usa ka kabo nga dahon san Mayabas sa usa nga kaserola san tubig ngan pakaladkaran. 

2. Ihalo sa tubig nga gagamiton sa pagparigos, tama-tamaon la nga diri gud mapaso depende san karuyag, pwede liwat gamiton an dahon nga panludgod.

KAMALUNGGAY

Scientific name: Moringa oleifera Lam.; Moringa nux-ben Perr.

Common name: Malunggay (Tagalog); Ben oil tree, Ben tree (Ingles), Kamalunggay (Waray)

An malunggay an usa nga tanom nga kilala kay tungod san mga dahon sin nga puwede kaonon nga utanon. Kasagaran in ngan nakikita sa hamogbo nga lugar sa Pilipinas, nga may gutiay nga puno ngan may dahon nga ligdong. An bunga sin pahalaba nga baga an balatong ngan an iya bukad mabusag nga mahamot. Nagpamatud-an nga damo an makukuha nga bitamina ngan mineral.

NANO AN MGA SUSTANSYA NGAN KEMIKAL NGA PUWEDE MAKUHA SA MALUNGGAY?

An liso sin an mayda lana nga ben o behen oil nga may dara nga palmitic, stearic, myristic, oleic, at behenic acids. An ugat naman an mayda alkaloid nga moringine at moringinine. An mga dahon an damo an calcium, iron, phosphorus at vitamins A, B at C ngan an bunga an mayda protina ngan phosphorus, calcium ngan iron.

NANO NGA PARTE SIN NGA TANOM AN GINAGAMIT NGA BULONG, NANO AN PROSESO?

Dahon. Ginlalaga an dahon san kamalunggay ngan gin-iinom, diri ngani ginkakaon mismo. Puwede in liwat dikdikon ngan itampos sa apektado nga sakit san kalawasan.

Bunga. An baga an balatong nga bunga sin an ginkakaon liwat nga para ibulong san sakit.

Ugat. Ginlalaga an ugat ngan gin-iinom katapos saraan para himoon nga bulong.

Panit san kahoy. Ginlalaga an panit san kahoy san kamalunggay pambulong san kasampilan.

NANO AN MGA SAKIT NGA PUWEDE MABULONG SAN MALUNGGAY?

1. Siklo. An pagsiklo pwede mag-iban o matanggal pinaagi san pag-inom san ginalagaan nga dahon san kamalunggay.

2. Pagpadamo san gatas. Nakakabulig liwat an pag-inom san ginlagaan san bata pa nga dahon san kamalunggay sa pagpakusog o pagpadamo san gatas san nagpapasuso nga iroy.

3. Kuri sa Pag-oro. Makakabulig sa pag-oro an pagkaon san bunga ngan dahon san kamalunggay.

4. Samad. Madali an kabulong san samad pinaagi san paggamit o paghugas san ginlagaan san ugat san kamalunggay. Puwede liwat an dinikdik nga dahon nga ginhaloan san lana san lubi nga maupay dayon an samad.

5. Pag-ad san But-ol. Magmumog san ginlaga nga ugat san kamalunggay.

6. Rayuma. Mag-inom san ginlagaan san mga liso san kamalunggay, o an ginlagaan san dahon san kamalunggay.

7. Altapresyon. Kaon san liso san kamalunggay.

8. Hika. Pag-inom san gatas nga ginhaluan san duga san ugat san kamalunggay.

9. Uging. Nagagamit liwat nga pampurga sa mga uging sa tiyan an pag-inom san ginlagaan san liso san kamalunggay.